Maartje De Meulder

Taalplanning?

Onze “verjaardag” komt er binnenkort aan, disorder
maar in Nieuw-Zeeland is het vandaag exact 1 jaar geleden dat “New Zealand Sign Language” erkend werd als derde officiële taal in Nieuw-Zeeland (naast Engels en Maori) nadat de New Zealand Sign Language Bill aangenomen werd door het Parlement.

Het Maori heeft al elk jaar een feestweek in juli, dus besloot de Nieuw-Zeelandse Dovenfederatie dat voorbeeld ook te volgen. Tussen 7 en 13 mei organiseren ze dus over heel Nieuw-Zeeland een “New Zealand Sign Language Week”. De Dovengemeenschap wordt gevraagd om zich hiervoor actief in te zetten en zoveel mogelijk activiteiten op poten te zetten. Alle info hier.

Me zonet ingeschreven voor het WFD congres deze zomer in Madrid. 400€ uitgegeven. Slik. Het is schandalig veel. En dan mag ik nog van geluk spreken dat ik nog geen 30 ben, erectile waardoor ik vermindering krijg en “maar” 400€ betaal in plaats van de volle 550€.

Waar ik me al evenveel aan ergerde, was dat je bij de online inschrijving verplicht bent een telefoonnummer op te geven. Anders raakt het formulier niet verstuurd. Ok het kan zijn dat ze die informatie willen om mensen waar nodig te kunnen sms’en (al is e-mail toch veel goedkoper voor hen?) maar dan kunnen ze dat er toch minstens even bijzeggen??

Twee weken geleden nam ik een filmpje op voor de website van Fevlado over het Passa Porta festival op 22 april in Brussel.

Vorige week zei een Dove persoon me dat ik daarin een fout gebaar gebruik voor “poëzie”. Ik neem dus een filmpje op met een rechtzetting (zie filmpje hierboven, steroids staat ook op de website van Fevlado) waarin ik de juiste gebaren toon voor “poëzie” en “gedicht” zoals die persoon me ze getoond had.

Vanmorgen vertelt een andere Dove persoon me dat het zogezegd foute gebaar eigenlijk niet fout is, ampoule dat het wel degelijk gebruikt wordt en dat ik moet opletten met gebaren op de website van Fevlado als “juist” of “fout” te bestempelen.

Dat is zeker waar. En als je daar dieper over nadenkt, kom je uit bij verschillende vragen. Wie beslist er of een gebaar “juist” of “fout” is? Als twee Vlaamse gebarentaligen van mening verschillen over één bepaald gebaar, wie heeft dan het laatste woord? Wie kan/mag nieuwe gebaren uitvinden, en wie niet? En wie beslist dat?

Zo zag je een aantal jaar geleden plots het gebaar “REGENTAAT” opduiken (afgeleid van het gebaar voor “regen”). Wellicht vond een Vlaamse gebarentalige dit zelf uit en gebruikte dit, waardoor het verspreid raakte. Linguïstisch gezien is dit gebaar nochtans twijfelachtig – “regentaat” heeft immers niets te maken met “regen” maar toch is het gebaar ervan afgeleid.

Er worden ook vaak gebaren overgenomen uit een andere gebarentaal. Ik ben er bijvoorbeeld niet zeker van of het gebaar voor “evaluatie” in dit filmpje een Vlaams gebaar is. Maar het wordt gebruikt door een Vlaamse gebarentalige op de website van Fevlado, raakt verspreid en wordt zo op den duur deel van het standaardlexicon. Wat dan weer aanleiding geeft tot verwarring (is dit een “juist” of een “fout” gebaar?).

Onlangs op een vergadering met de VVTG ging het erover dat tolken vaak met de handen in het haar zitten omdat er voor veel begrippen die gebruikt worden in bijvoorbeeld het technisch onderwijs, geen gebaar is. Tolken vinden dan ter plekke een nieuw gebaar uit, samen met de Dove leerling. Maar die leerling weet vaak niet dat dit een “ad hoc” afspraak is enkel van toepassing in die bepaalde lessituatie. En zo komt het dat Dove jongeren die gebaren onderling beginnen te gebruiken. Opnieuw geraakt zo’n gebaar verspreid.

En dan komen we op den duur uit bij de vraag van taal- en corpusplanning. In het Nederlands is het niet mogelijk om zomaar zelf een nieuw woord uit te vinden en dit te pas en te onpas te gebruiken. Alle Nederlandstaligen weten dit, bewust of onbewust. Als je het toch doet, moet je jezelf verantwoorden. Maar Vlaamse gebarentaligen kregen nooit (en krijgen nog steeds geen) onderwijs in/over hun eigen taal. Dat is schrijnend, en heeft gevolgen die veel verder gaan dan we op het eerste zicht denken. Het is nog maar de vraag of het dovenonderwijs zich hier zelf ook van bewust is.

[Met dank aan Edwin Bossier voor de link naar het oorspronkelijke filmpje zoals het verscheen op de website van Fevlado.]

maartjedemeulder

15 April 2007

Algemeen

16 responses to “Taalplanning?”

Hildaholics

April 17, 2007 at 11:14 am

Maartje, ik begrijp dat je bezorgd over je eigen gebaar bent. Je stelt een vraag: welke gebaar is het juist (of fout)?

Af en toe maak ik ook foute gebaren (vaak onbewust). Maar toch vind ik jammer dat bijna niemand me wil verbeteren als ik toch een fout maakte.

Toen ik een filmpje op het website van Fevlado die Maartje ‘gedicht’ of ‘poëzie’ zag en ik heb dan gereageerd want ik vind het belangrijk dat iemand haar verbeterde wanneer ze een fout maakt. Sommige personen vroegen me hoe ik voor ‘poëzie’ of ‘gedicht’ gebaarde. De gebaren die ik gebruik, heb ik gepikt van de verschillende landen vb. ‘gedicht’ kan je vinden op het http://www.gebarencentrum.nl of ‘poëzie’ in ASL: http://www.handspeak.com/tour/sight.php?art=signpoetry

Het gebaar ‘gedicht’ dat Maartje gebruikte, is eigenlijk een gebaar voor ‘gebarentaal’ in het Deense/Zweedse/Finse Gebarentaal. Volgens mij is het een groot verschil en dat is in mijn ogen fout.

Ik ben wel ervan bewust dat VGT heel veel regionale varianten bestaat maar voor de nieuwe gebaren vind ik dat belangrijk is om juist te gebaren en misschien wordt die gebaar in gebarenschat van VGT geïntegreerd of die gebaar wordt aangepast naar Vlaamse cultuur.

Let op: ik ben geen taalkundig, graag wil ik feedback krijgen als ik toch fout denk over VGT … !
Eveline

April 17, 2007 at 6:35 pm

Hilde, je hebt zeker gelijk dat de nieuwe gebaren zoveel mogelijk naar eenheid moeten streven om het standaardiseringsproces in gang te kunnen zetten, maar toch een vraagje voor jou: het gebaar (Brugs variant) voor MEI in VGT is hetzelfde als het gebaar voor WHY in ASL: vind je hier ook dat het gebaar voor MEI fout is, omdat het ASL dit gebaar ook heeft? 🙂
Het is niet omdat eenzelfde gebaar (met verschillende betekenis) voorkomt in verschillende gebarentalen, dat ze fout zijn.

Wat de gebaren voor POEZIE en GEDICHT betreft: ik gebruikte dezelfde gebaren als Maartje? Ik had er ook geen idee van dat het zogezegd ‘fout’ is… Waarom werden ze vroeger dan gebruikt?

Wat het gebaar REGENTAAT betreft, hmm jammie een lekker gebaarbrokje 🙂 Volgens de Van Dale is regentaat een oude benaming voor ‘lerarenopleiding’, dus kan mss het bestaande gebaar OPLEIDING hiervoor gebruikt worden (op één of andere manier)? Of gaan spieken bij andere gebarentalen, of zelf een nieuwe gebarenconstructie bedenken dat de betekenis ervan weergeeft, of…?

Hoe denken jullie hierover?
Bart

April 18, 2007 at 3:02 pm

Ik zat me net hetzelfde als Eveline af te vragen: vaak worden er in VGT (en ik neem aan ook in andere gebarentalen) synoniemen aangeduid met één bepaald gebaar, zoals bvb “werken” en “maken” hetzelfde gebaar hebben. In die zin zoek ik, als ik bij een bepaald woord het gebaar niet ken, naar een synoniem van dat woord. Mijn eerste reactie bij “regentaat” was dan ook: “Maar dat is toch hetzelfde als lerarenopleiding, dat kan toch hetzelfde gebaar zijn?”. Ik vind het frappant dat de tolk daar zelf niet opgekomen was, en daarom maar samen met de student een compleet uit de lucht gegrepen gebaar verzon met het gebaar voor “regen” erin (wat ik eigenlijk hilarisch vind, het is teruggaan naar NmG!).

Los daarvan is elke taal “levend” (behalve Latijn, Soemerisch en andere uitgestorven talen dan 🙂 ), en dus in ontwikkeling. Dat er nieuwe gebaren bijkomen is dan ook niet meer dan normaal: de meeste nieuwe woorden in gesproken taal worden ook niet gecreeërd in een laboratorium maar ontwikkelen zichzelf op straat door dagelijks gebruik. Maar bij VGT ontwikkelen gebaren zich soms wél in een soort laboratorium (waar een speciale commissie bijeenkomt om nieuwe gebaren te bedenken). Het is natuurlijk zo dat dat bij VGT soms niet anders kan, omdat de achterstand in vergelijking met het Nederlands soms echt frappant is (denk maar aan de wiskunde-hiaten: die gebaren waren vroeger door het lage onderwijsniveau simpelweg niet nodig): dan kan het niet anders dan dat een commissie bijeenkomt om zulke gebaren in een hoger en gestructureerder tempo te ontwikkelen ten behoeve van de hogere ontwikkeling van Doven in het onderwijs. In het Nederlands hebben de termen veel meer tijd gekregen om zichzelf te ontwikkelen, en in deze razendsnelle maatschappij heeft de VGT amper de tijd om die achterstand bij te benen.
Maartje

April 18, 2007 at 5:14 pm

@ Bart: ter info: het gebaar ‘REGENTAAT’ is geen Nmg en gaat er ook niet naar terug. Ik zou mezelf als ik tekstjes als deze schrijf beter laten bijstaan door iemand die er iets van kent, want ik ben zelf geen linguïst. Danny De Weerdt is dat wel, en hij vertelde me dat het gebaar ‘REGENTAAT’ (met die ‘regen’ erin) helemaal niet fout is. De manier waarop het ontstaan is en het feit dat het afgeleid is van een ‘soort Nederlands’ (hier regen) is één van de meest normale manieren van productie van gebaren in VGT en de meeste gebarentalen. Mijn eigen naamgebaar is daar een voorbeeld van.
Sven

April 18, 2007 at 6:12 pm

Met alle respect voor de linguisten, bij mij gaat dat gebaar voor regentaat er niet in.
Dit is voor mij een oralistische benadering, en is voor mij duidelijk ontstaan door een horende. Om het lipbeeld “regentaat” kracht bij te zetten, gebruiken ze het gebaar regen.
Hier wordt de taal het lipbeeld, dus het nederlands. Volgens mij kan je maar van een gebarentaal spreken (/gebaren) als het woord niet uit de mond, maar uit de handen komt.
Als het lipbeeld daarbij het gebaar ondersteunen, tot daar aan toe. Maar omgekeerd, een gebaar dat het lipbeeld moet ondersteunen, zoals bij regentaat, vind ik niet kunnen…
Bart

April 19, 2007 at 10:00 am

Sven, daar ga je wat uit de bocht denk ik: een hele hoop gebaren op dit moment hebben een duidelijke link met het Nederlands. We komen dan ook uit een heel lange geschiedenis waarbij de lessen werden gegeven door horende broeders, die vaak de gebaren ook bedachten, voortgaande op de gebaren die ze kenden.
Maar de link tussen “regentaat” (waar de klemtoon in het Nederlands helemaal anders ligt dan bij het woord “regen”) en regen… régen of règentaat… het woord “regen” is alleen in de letters R-E-G-E-N hetzelfde, maar totaal niet qua uitspraak of betekenis. Dat er dus in gebarentaal bij het woord regentaat verwezen wordt naar regen, vind ik redelijk hilarisch.

Maar natuurlijk ben ik geen linguist. Et alors? Er zijn ook een boel mensen die ethische vragen proberen te beantwoorden zonder ethicus te zijn (al ben ik dat laatste toevallig wél, maar daarom heb ik nog niet altijd gelijk bij zulke thema’s). Ik kan moeilijk elke dag met Danny gaan mailen om zulke zaken na te vragen. Ik bedoelde trouwens ook niet dat het gebaar voor regentaat NmG is, al kan ik me voorstellen, als ik mijn zin nalees, dat het zo opgevat werd.
Sven

April 21, 2007 at 10:49 am

Mijn benaderingen zijn zeker niet van linguistieke aard, nog van historische, maar eerder van de kleine garnaal. Het is niet omdat iets linguistisch of historisch zo vaststaat, dat de mensen die de materie gebruiken er niets aan kunnen veranderen. Mijn minieme, en mischien zelfs niet noemenswaardige, bijdrage hierbij is aldus het niet gebruiken van het gebaar “regentaat”. Alle beetjes helpen.
annelies

April 21, 2007 at 5:34 pm

horende broeders die gebaren bedenken? ik denk dat het vaak ook de doven zelf zijn die spontaan een nederlands woord gaan omzetten in zo’n gebarensamenstelling. en iets dat spontaan ontstaat/geleend en gebruikt wordt is ‘taal’, of we het nu mooi vinden of niet 🙂 misschien kan je dat wel vergelijken met (in het Nederlands) het lenen van woorden uit het Frans of Engels. als genoeg mensen zo’n gebaar niet mooi vinden of niet (willen) gebruiken raakt het vanzelf weer in onbruik 😉
Sven

April 22, 2007 at 10:38 am

Ik dacht eerder aan een middelmaatse tolk die het gebaar voor regentaat niet weet en , midden in de les of speech, rap rap een gebaar moet verzinnen.
Ik zie in Vlaanderen wel vaker tolken iets lippen in de haast van het vertolken, met daar een onhandig gebaar bij. Bv. “loopgraven” gaan gebaren als “lopen graven”… Op zo’n moment ben je toch volledig afhankelijk van het lipbeeld en de kennis van het Nederlands?

Ik kijk alvast uit naar de verrijking van de Vlaamse Gebarentaal (hiermee bedoel ik een uitgebreider gebarenlexicon), ik zou het erg handig vinden als VGT onafhankelijk van het Nederlands gebruikt kan worden. Het zou Doven met een gebrekkige kennis van het Nederlands alvast te baat komen.

P.S.: Annelies, mooi verwoord vind ik, en ben het er helemaal mee eens. Dat is precies waarom ik het gebaar regentaat nooit zal gebruiken, maar voor het alternatief “onderwijzer” ga. Dit is natuurlijk een volledig persoonlijke keuze.
Bart

April 23, 2007 at 9:09 pm

@Annelies: be sure dat de broeders in de verschillende dovenscholen vroeger gebaren bedachten voor de leerlingen. Natuurlijk namen ze ook veel gebaren over van de jongeren, dat spreekt vanzelf, maar omgekeerd evengoed.
annelies

April 24, 2007 at 9:02 am

ik heb dat niet ontkend he, ik heb het over hoe NU nieuwe gebaren in omloop komen. ik denk niet dat een bejaarde broeder het gebaar voor regentaat heeft verzonnen 😉
Bart

April 24, 2007 at 12:55 pm

Da’s waar, maar dat heb ik ook niet gezegd, hee 🙂 Toen bestond dat woord nog niet eens, *grin*
Tobias

April 24, 2007 at 6:09 pm

Wat vliegt de tijd vlug voorbij, Maartje heeft zoveel blogs gepost laatste tijd!
Goed, ik begrijp je heel goed Maartje want ik heb ook vaak twijfels of ik juist VGT gebruikte tijdens de opnamen bij Fevlado voor Jong-Fevlado. Jammer dat de personeel die met de camera opneemt, ons niet helpt met correcties van VGT en tja, deze personeel heeft geen tijd voor om elke keer achter de camera te staan. Het zou handig zijn als iemand die goed VGT beheerst en ons oplet tijdens de opnamen.
Btw, ik heb de discussies bij de commentaren vlot gelezen maar heeft de horende gebroeders gebarentaal uitgevonden? Maar Abbé de l’Epée had toch twee kleine Dove zussen ontdekt die zij gebaren gebruikten? Gebroeder Abbé had zoiets als NMG in Frans uitgevonden…
Tobias

April 24, 2007 at 6:18 pm

Ik ben iets vergeten om toe te voegen, Maartje.
Als ik één gebaar wist en als ik twijfel, zo ga ik checken bij gebaren.ugent.be maar dat scheelt wat tijd. Sommige gebaren bestaat niet in Vlaams…

Toevallig heb ik zo gedacht als de eerste reactie van Sven, zijn quote:
“Dit is voor mij een oralistische benadering, en is voor mij duidelijk ontstaan door een horende. Om het lipbeeld “regentaat” kracht bij te zetten, gebruiken ze het gebaar regen.
Hier wordt de taal het lipbeeld, dus het nederlands. Volgens mij kan je maar van een gebarentaal spreken (/gebaren) als het woord niet uit de mond, maar uit de handen komt.
Als het lipbeeld daarbij het gebaar ondersteunen, tot daar aan toe. Maar omgekeerd, een gebaar dat het lipbeeld moet ondersteunen, zoals bij regentaat, vind ik niet kunnen…”
Dat ben ik wel met hem eens, dat wij niet bewust zijn of gebaren juist gebruikt werd zoals Maartje deed met “Poëzie” en ja dat is bij mij gebeurd toen ik niet bewust was van dit foute gebaar.
Annelies

April 25, 2007 at 10:42 am

hey tobias, natuurlijk hebben horende broeders VGT niet uitgevonden 😉 bart bedoelde denk ik eerder dat deze broeders vroeger invloed hadden op VGT omdat zij waarschijnlijk ook gebaren hebben ingevoegd die de doven hebben overgenomen. taal is een heel spontaan proces en het is niet ondenkbaar dat die broeders daar een bepaalde rol in gespeeld hebben.

Over die site gebaren.ugent.be, ik denk eigenlijk dat het belangrijk is om iets dat ‘descriptief’ is bedoeld, niet ‘prescriptief’ te gebruiken. Daarmee bedoel ik: als men in een woordenboek gebaren vastlegt die er gebruikt worden door bepaalde mensen of groeperingen, dan betekent dat nog niet dat dat de enige juiste gebaren zijn, hé? Dat woordenboek is slechts een kleine selectie van de VGT… Dus het is niet dat als een Vlaams gebaar niet op die website staat, dat het ook niet bestaat of dat het ‘fout’ is… Allé, zo zie ik dat toch.
isa

April 26, 2007 at 2:52 pm

als tolk zijnde wil ik even op Sven zijn opmerking reageren over tolken die er in slagen loopgraven te vertolken naar LOPEN^GRAVEN, of regentaat dat dan REGEN wordt.
dat gebeurt inderdaad veel. overlaatst tolkte ik een studiedag over loopbaanplanning samen met andere tolken en ik zag ook het gebaar LOPEN^BAAN gebruikt worden.
voor mij kan dit ook niet. dat is geen VGT. veel hangt dus inderdaad af van de tolk. die moet een goede kennis VGT en Nederlands hebben om het Nederlands om te zetten naar deglijk VGT. zolang de tolkenopleiding niet op een aanvaardbaar academisch niveau georganiseerd wordt, zal het LOOP^BAAN-en blijven regenen vrees ik…

anderzijds spelen Dove mensen mij tijdens een tolkopdracht ook wel eens een gebaar toe waar ik toch wel wat vraagtekens bij stel. waar ik heel duidelijk de invloed van het Nederlands in zie en voel.

ik ben wel linguïste en in die hoedanigheid heb ik het altijd heel moeilijk gevonden om te zeggen wat juist is of fout. mijn uitgangspunt is meestal indien een talige uitdrukking in consensus door leden van een taalgemeenschap spontaan en frequent gebruikt wordt, is het een deel van de taal.
je moet altijd oppassen voor purisme, want dan krijg je een taal die in plaats van ontwikkeld verarmd (denk maar aan de tijd dat je punaise, portemonnaie en paraplu niet meer mocht gebruiken in het Nederlands).
volgens mij is de VGT trouwens rijker dan men nu al weet. een oproep naar meer meer meer taalkundig onderzoek dus over VGT door VGTaligen.